Verslaving is een complexe ziekte die zich in verschillende vormen kan manifesteren. Dankzij bijna een eeuw aan wetenschappelijk onderzoek begrijpen we steeds beter hoe verslaving werkt. Dit onderzoek heeft een belangrijke verschuiving teweeggebracht in hoe we over verslaving praten: het wordt nu erkend als een ziekte die de hersenen aantast, in plaats van een persoonlijk falen of een bewuste keuze.
Veel mensen denken bij verslaving direct aan middelengebruik, maar verslaving kan zich ook uiten in dwangmatig gedrag, zoals gokken of winkelen. Tegenwoordig onderscheiden experts twee hoofdtypen verslaving:
1. Chemische verslaving (Middelenverslaving)
Dit type verslaving omvat het gebruik van stoffen die de hersenfunctie beïnvloeden en leiden tot zowel fysieke als psychologische afhankelijkheid. Veelvoorkomende voorbeelden zijn:
Alcoholverslaving
Overmatig en langdurig alcoholgebruik kan leiden tot fysieke afhankelijkheid en gezondheidsproblemen.
Opioïdenverslaving
Heroïne en voorgeschreven pijnstillers zoals oxycodon en morfine zijn sterk verslavend.
Cannabisverslaving
Hoewel vaak als ‘mild’ beschouwd, kan overmatig cannabisgebruik leiden tot afhankelijkheid.
Nicotineverslaving
Roken en vapen kunnen een hardnekkige afhankelijkheid veroorzaken.
Stimulerende middelen
Middelen zoals cocaïne, amfetaminen en methamfetamine kunnen leiden tot een sterke verslaving.
2. Gedragsverslaving
Bij gedragsverslaving is er sprake van een dwangmatige behoefte om een bepaalde handeling te herhalen, ondanks negatieve gevolgen. Dit gedrag activeert hetzelfde beloningssysteem in de hersenen als verslavende middelen. Veelvoorkomende gedragsverslavingen zijn:
- Gokverslaving – Dwangmatig gokken kan leiden tot financiële problemen en emotionele stress.
- Winkelverslaving – Overmatig winkelen als manier om emoties te reguleren.
- Seksverslaving – Dwangmatig seksueel gedrag dat het dagelijks leven beïnvloedt.
- Voedingsverslaving – Ongecontroleerde eetbuien, vaak gekoppeld aan emotioneel eten.
- Sociale media verslaving – Overmatig gebruik van platforms zoals Facebook en Instagram.
- Internet gaming disorder – Verslaving aan videogames met ernstige gevolgen voor het sociale en professionele leven.
- Oefenverslaving – Overmatige drang om te sporten, vaak met negatieve gevolgen voor de gezondheid.
- TV-verslaving – Urenlang tv-kijken als manier om de realiteit te vermijden.
Hoe werkt verslaving?
Het beloningssysteem van de hersenen
Verslaving verstoort de normale hersenfunctie, met name in het beloningssysteem. Wanneer je iets plezierigs doet, zoals tijd doorbrengen met vrienden, een glas wijn drinken of drugs gebruiken, geeft je hersenen dopamine vrij.
In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, veroorzaakt dopamine niet direct gevoelens van plezier, maar versterkt het de associatie tussen bepaalde activiteiten en plezierige gevoelens. Hierdoor ontstaat een drang om dit gedrag te herhalen.
Verlangens en tolerantie
Naarmate de verslaving vordert, heeft het brein steeds meer van de stof of het gedrag nodig om hetzelfde effect te ervaren. Dit leidt tot:
- Trekgevoelens (cravings) – De drang om opnieuw te gebruiken, vooral bij bepaalde triggers (bijvoorbeeld een feestje waar alcohol wordt gedronken).
- Tolerantie – Het lichaam went aan de stof, waardoor steeds grotere hoeveelheden nodig zijn om hetzelfde effect te bereiken.
Verlies van controle
Een van de kenmerken van verslaving is het onvermogen om het gebruik van een stof of een bepaald gedrag te beheersen. Dit kan leiden tot problemen op het werk, in relaties en voor de gezondheid. Veel mensen proberen te stoppen, maar merken dat ze er niet in slagen, ondanks hun beste inspanningen.
Hulp zoeken bij verslaving
Of het nu gaat om een middelenverslaving of een gedragsverslaving, professionele hulp kan het verschil maken. Therapie, medische ondersteuning en gedragsveranderingstechnieken kunnen helpen om verslaving te overwinnen en controle over het leven terug te krijgen.
